Cancer hi natna a ni a, taksa a timur inthlahpun tawp theih loh, than tawp theih loh vanga lo awm a ni. Heng timur te hi timur pangai ang an ni lova, taksa peng dangah; A bul hnai ami leh taksa peng dang hla deuh hlekah te pawh an va bet kai thei a. Chutah pawh chuan intlahpung zelin an va behna timur te pawh  chu an eichhe zel thei a ni. Mihringa natna thlen theitu cancer hi chi hrang hrang za chuang a awm a ni.

Vaihlo hian cancer a thlen thei a, cancer vanga thihna zawng zawng zinga za a sawmhnih pahnih (22) hi vaihlo vanga lo awm a ni. Vaihlo zial khu hian tur 4000 chuang a pai a, chung zinga 60 te hian cancer a thlen ngei a ni tih finfiah tawh a ni. Vaihlozial hian chuap cancer, ka chhung cancer, pumpui cancer leh phing cancer te a thlen thei a ni.

Zu hian ka chhung cancer, hrawk cancer, chaw kawng cancer, thin cancer leh rilpui cancer a thlen thei a ni.

Hnute cancer hi chhungte hnaivai thisen zawmpui zinga miin vei an awmin; Entirnan nu, unaunu fanu ten lo vei ta sela, vei ve theihna chance a sang bik a ni. Kum 20 tlin hmaa hnute cancer vei hi an tlem a. A tlangpuiin kum 40 chung lamin an vei ber a ni. Nuin naute hnute a pek hian nu hi hnute cancer lakah a veng thei a ni.

Chhul cancer leh natna hrik HPV (Human Papilloma Virus) hi a inkaihhnawih tlat a, HPV hi mipat hmeichhiatna (sex) atanga inkaichhawn a ni. Mipat hmeichhiatnaa mi chi hrang hrang kawp lawr ching te hian an vei tam bik a ni. Chhul cancer hi kum 17 tlin hmaa mipat hmeichhiatna lo hmang tawh zingah a tam lehzual bik a ni. PAP test hian chhul cancer vei a hmuchhuak thei a ni.

Rilpui cancer hi inthlahchhawn theih a ni a. Tin, ei leh in, nunphung nen hian a inkaihhnawih tlat a. Sa hring ei nasa lutukah te, thau lutuk, rit lutuk, exercise la ngai lo, zu in nasa, meizial zu ah te rilpui cancer hi a awm duh bik bawk a ni.


Cancer lo lan chhuah dan te:

Ek leh zun a lo danglam

Aw a lo chhang

Thil lem a lo harsa

Thil ei pai tawih a harsa

Khuh benvawn

Khuavang chhinchhaih emaw, pangtichawr emaw a lo thangin a rawng te a lo danglam.

Pan dam thei lo.

Thi chhuak reh thei lo.

Taksa khawiah emaw bawk a lo awm.

Rihna a tlahniam.

 A chunga kan han tarlan te hi cancer vang ni kher lo, natna dang vang pawhin a awm thei tho a ni.

Screening:

Cancer Screening test te hi hrisel laia tih thin a ni. Kan hriat miah lovin cancer kan lo vei reng thei a, a nasat hma, a tir te ah cancer chu kan hmuchhuak thei a ni. Cancer chu hmuhchhuah hma chuan a dam thei a ni.


Treatment:

Cancer treatment te hi chi hrang hrang a awm a, chungte chu:

Zai (Surgery), Radiotherapy (Hem), Chemotherapy, Hormonal, Hormonal, Immunotherapy leh Biological Therapy a ni.


Staging:

Cancer hi stage 1, stage 2, stage 3 leh stage 4 ah kan then hrang a.

Stage 1 leh stage 2 te hi chu a la nasa lova, tihdam theih a ngaih a la ni. Stage 3 leh stage 4 te hi a nasa tawh a, treatment ah pawh zai, hem leh chemotherapy te pek kawp a ngai tawh a ni.


Palliative:

Cancer stage 4 tihdam theih tawh loh chinah chuan a damna tura nasa taka treatment pek ni tawh lovin; an harsatna hrang hrang laka chhawkna pek an ni tawh thin. Na a neih chuan nachhawkna pek tur a ni a, thi a chhuah chuan thi danna pek tur an ni. Pan, septic leh rimchhe tak te pawh an  lo nei thei a, chung an harsatna te chu treatment pek an ni.

Palliative care awmzia chu, an nun tawp lamah harsatna neilo tura duat leh hrethiam taka enkawl hi a ni. Damlo chhungte pawh councelling te pek thin an ni.